❓ Wat verstaan we onder pesten?
Pesten is een vorm van agressief gedrag die zich kenmerkt door drie elementen:
🔁 Herhaling: het gedrag komt telkens terug en is gericht op dezelfde leerling.
🎯 Opzettelijkheid: het doel is om schade te berokkenen. Dit kan op verschillende manieren, bijvoorbeeld fysiek of emotioneel.
⚖️ Ongelijkheid: er is een machtsverschil tussen de leerling die pest en gepest wordt, bijvoorbeeld in fysieke kracht, sociale status of populariteit.
Niet elk conflict is pesten. Vriendschappelijk gekibbel, een eenmalige ruzie of speels gedrag vallen hier niet onder. Toch is het belangrijk om alert te blijven. Ook een eenmalige actie kan diepe impact hebben en het doel van het gedrag en de ongelijkheid tussen leerlingen is niet altijd duidelijk. Daarom is het cruciaal om het perspectief van de leerling die zich gekwetst voelt centraal te stellen. Als een leerling aangeeft zich onveilig of gekwetst te voelen, is dat reden genoeg om in te grijpen.
👥 Pesten is een groepsproces
Pesten gebeurt niet in een vacuüm. Onderzoek toont aan dat het een groepsdynamiek is, waarbij meerdere rollen een invloed hebben:
Deze rollen zijn niet statisch. Leerlingen kunnen van rol veranderen afhankelijk van de situatie, de groep en hun eigen ontwikkeling.
Anti-pestbeleid dat zich richt op de hele klasgroep – en dus ook op de ‘randfiguren’ zoals verdedigers en buitenstaanders – blijkt bijzonder effectief. Een voorbeeld hiervan is het KiVa anti-pest programma.
Let wel: het gebruik van labels als ‘pester’ of ‘slachtoffer’ kan stigmatiserend werken. Het is beter om het (concrete) gedrag te benoemen.
🔀 Hoe wordt er gepest?
Pestgedrag kent verschillende vormen:
🗣️ Verbaal: schelden, uitlachen, bedreigen…
🧑🤝🧑 Relationeel: buitensluiten, roddelen…
🥊 Fysiek: slaan, schoppen, spugen…
🌐 Digitaal: schelden via sociale media, verspreiden van belastend materiaal…
Sommige vormen zijn minder zichtbaar. Vooral relationeel en digitaal pesten gebeuren vaak buiten het zicht van leerkrachten.
📊 Hoe vaak komt pesten voor?
De prevalentie van pesten onder jongeren in België wordt regelmatig onderzocht via grootschalige studies, zoals de vierjaarlijkse Health Behavior in School-aged Children (HBSC)-studie van de Wereldgezondheidsorganisatie. Deze studie verzamelt gegevens bij 11-, 13- en 15-jarigen. Hier volgen de cijfers van de meest recente bevraging (Cosma et al., 2024).
Opgelet: De prevalentie van face-to-face pesten en cyberpesten is moeilijk te vergelijken, aangezien de de meting van deze constructen verschilt.
👥 Face-to-face pesten
Slachtoffers: 9% van de Vlaamse leerlingen wordt minstens 2-3 keer per maand gepest.
Daders: 4% van de Vlaamse leerlingen pest minstens 2-3 keer per maand.
🌐 Cyberpesten
Slachtoffers: 13% van de Vlaamse jongeren is slachtoffer geweest van cyberpesten.
Daders: 10% van de Vlaamse jongeren heeft minstens één of twee keer iemand online gepest.
📈 Trends en verschillen
🔄 Stabiliteit: Er is geen duidelijke stijging of daling te zien in de metingen tussen 2014 en 2022.
👦👧 Geslacht: Jongens geven iets vaker aan dat ze anderen pesten. Meisjes rapporteren daarentegen iets vaker dat ze zelf gepest worden. De verschillen zijn meestal klein.
📅 Leeftijd: Opvallend is dat vooral de jongste leerlingen (11 jaar) het vaakst aangeven slachtoffer te zijn van pesten.
🔍 Waarom wordt er gepest?
Er zijn verschillende verklaringen voor pestgedrag, bijv.:
🧬 Sociale status: pesten kan een manier zijn om positie te verwerven binnen een groep.
🧪 Experimenteren: leerlingen testen sociale grenzen en leren via interactie wat wel en niet aanvaardbaar is.
😔 Eigen problemen: pesters kunnen zelf worstelen met frustraties, moeilijke thuissituaties of eerdere pestervaringen.
De omgeving speelt een sleutelrol. Een veilig en positief schoolklimaat voorspelt minder pesten. In de klasgroep bepalen leerlingen samen wat als ‘normaal’ gedrag wordt gezien. Leerkrachten kunnen deze groepsnormen mee vormgeven.
⚠️ Wat zijn de gevolgen van pesten?
De impact van pesten is groot en kan lang nazinderen:
🧠 Cognitief: verminderde leerprestaties, concentratieproblemen…
🛌 Fysiek: slaapproblemen, stressklachten…
💔 Sociaal-emotioneel: eenzaamheid, depressieve gevoelens, laag zelfbeeld, agressie, minder goede relaties…
Niet alleen slachtoffers, maar ook omstaanders, daders, leerkrachten, ouders en de samenleving kunnen lijden onder pestdynamieken. Daarom is het essentieel om pestgedrag tijdig te herkennen en aan te pakken.
📌 Belangrijkste feiten op een rij
Dit zijn de belangrijkste feiten over pesten:
Pesten komt vaak voor en kent diverse vormen.
De gevolgen zijn ernstig en langdurig.
Pesten is een groepsproces.
De oorzaken zijn complex en meervoudig.
Leerkrachten en schoolteams maken een verschil – elke dag opnieuw.
Een veilige schoolomgeving begint bij aandacht, betrokkenheid en een gedeelde verantwoordelijkheid. Door in te zetten op positieve groepsdynamiek, duidelijke grenzen en een open gesprekscultuur, kunnen we samen het verschil maken.
✍️ Deze blog is een herwerkte versie van "Pesten op school: wie, wat, waar, waarom en hoe". De herwerking kwam tot stand met ondersteuning van Copilot, die hielp bij het herschrijven van teksten en het ontwerpen van visuele elementen.
Een selectie van referenties:
Cosma, A., Molcho, M., & Pickett, W. (2024). A focus on adolescent peer violence and bullying in Europe, central Asia and Canada. Health Behaviour in School-aged Children international report from the 2021/2022 survey. World Health Organization. Regional Office for Europe. https://iris.who.int/handle/10665/376323
Zych, I., Farrington, D. P., Llorent, V. J., & Ttofi, M. M. (2017). Protecting children against bullying and its consequences. Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-319-53028-4